Pigmenten om zeep geholpen

Een schilderij kan ernstig aangetast worden door chemische veranderingen in de materialen waaruit het is opgebouwd. Jaap van der Weerd, als promotieonderzoeker verbonden aan het FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica AMOLF in Amsterdam, heeft een van deze processen bestudeerd. In dit proces tasten componenten, die vrijkomen in de verouderende drogende olie die in de verf is gebruikt, langzamerhand de pigmentkorrels in verf aan. Het pigment loodwit bijvoorbeeld wordt daarbij omgezet in een metaalzeep, een geleiachtige massa. In een aantal gevallen vormen deze metaalzepen aggregaten met een veel groter volume dan het oorspronkelijke pigmentkorreltje. Deze opzwellende aggregaten dringen door de verflaag, en de bijkomende beschadigen hebben grote gevolgen voor het uiterlijk van het schilderij. De verfdefecten, 'protrusies' genoemd, zijn gevonden in talloze markante zeventiende-eeuwse schilderijen, waaronder De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp (Mauritshuis) van Rembrandt. Vrijwel identieke defecten zijn nu gevonden in loodchromaatverf in Vallende Bladeren: Les Alyscamps (Kröller-Müller Museum), in 1888 geschilderd door Vincent van Gogh. Door met verschillende technieken naar protrusies te kijken (zie de afbeelding) kon Van der Weerd allerlei microscopische en spectroscopische details onderscheiden en bovenstaande hypothese formuleren voor het ontstaan van metaalzeepaggregaten. De beschreven processen zijn onomkeerbaar. Een oplossing om het veranderingsproces te stabiliseren of te voorkomen is nog niet beschikbaar. Het onderzoek naar de oorzaken is een aandachtsgebied in het huidige De Mayerne Programma van NWO. Van der Weerd hoopt op zijn onderzoek op 6 december 2002 aan de Universiteit van Amsterdam te promoveren.

Meer informatie: Jaap van der Weerd of prof.dr. Jaap Boon (telefoon (020) 608 12 34).