Nobelprijs voor de natuurkunde 2003

De Nobelprijs voor de natuurkunde 2003 is toegekend aan de Russische Amerikaan Alexei Abrikosov, de Rus Vitaly Ginzburg en de Britse Amerikaan Anthony Leggett voor "hun pionierende bijdragen aan de theorie van supergeleiders en supervloeistoffen".

Abrikosov en Ginzburg hebben de basis gelegd voor het begrip van fluxroosters in supergeleiders. Aan dergelijke fluxen wordt in Nederland gewerkt in de groep van Peter Kes in het Kamerlingh Onnes Laboratorium in Leiden en in de groep van Ronald Griessen aan de Vrije Universiteit (zie Ontstaan van turbulentie eindelijk te ontrafelen?). Jan Zaanen, verbonden aan het Instituut-Lorentz in Leiden, noemt de bekroning de langverwachte prijs voor het fluxroosterdeel van de supergeleiding. Peter Kes vindt de prijs voor Abrikosov volkomen terecht. "De technische toepassing van supergeleiding, bijvoorbeeld in MRI-scanners, is geïnspireerd door het oorspronkelijke artikel van Abrikosov. Eigenlijk moet werk voor de Nobelprijs ook iets van toepassing hebben en dat geldt hier natuurlijk zeker." Opmerkelijk is dat de Nobelprijs voor de geneeskunde 2003, die gisteren werd toegekend, gegeven is aan de mensen die de MRI als medische techniek hebben ontwikkeld.
Het theoretische werk van Ginzburg is naast supergeleiders zeer breed toepasbaar en dat is, vindt Kes, met deze gedeelde prijs mooi geëerd. Overigens is in de wereld van de supergeleiding lang gespeculeerd over de vraag waarom Abrikosov de prijs nooit eerder gekregen had. "In zijn oorspronkelijke artikel voorspelde Abrikosov een vierkant fluxrooster en dat werd niet waargenomen. Misschien dat dat een rol heeft gespeeld, zegt Kes, ook al zijn sinds kort vierkante fluxroosters wel bekend.

Leggett heeft de zogeheten orderparameter in superfluïde helium-3 beschreven. Recent onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat deze orde over kan gaan in chaos en turbulentie, wat mogelijk licht werpt op het nog immer slecht begrepen fenomeen van de turbulentie.
De overeenkomst tussen de twee gebieden is dat er een grote analogie tussen de fluxen in supergeleiders en de turbulentie in superfluïde helium-3 is: in beide gevallen gaat het om zogeheten vortices, gequantiseerde systemen in de vorm van wervels.

Meer informatie over de Nobelprijzen natuurkunde, die vanaf 1901 zijn uitgereikt is te vinden.