Internationaal kernfusieproject ITER officieel van start
Ministers die de zeven ITER-partners vertegenwoordigen hebben op 24 mei 2006 in Brussel een overeenkomst ondertekend. Daarmee is het ITER-project officieel opgericht. ITER is de grote, internationale fusie-energie reactor die in Cadarache, Frankrijk zal worden gebouwd.
De zeven ITER-partners zijn de Europese Unie, China, India, Japan, Zuid-Korea, de Russische Federatie en de Verenigde Staten. Het doel van ITER is om de wetenschappelijke en technologische haalbaarheid van fusie-energie aan te tonen.
De ITER-organisatie, of, voluit, ITER International Fusion Energy Organisation (IIFEO) zal ITER bouwen. IIFEO is de organisatie met de licentie voor de bouw van ITER, die verantwoordelijk is voor het veilige bedrijf van ITER. Als internationale organisatie moet IIFEO worden opgericht door middel van een zogenaamd 'Joint Implementation Agreement' tussen de ITER-partners. Met het ondertekenen van deze overeenkomst wordt de weg vrijgemaakt voor het ratificeren ervan door de individuele overheden. Deze stap is voor sommige partners nodig. De ITER-organisatie zal naar verwachting eind 2006 volledig in bedrijf zijn.
Nederland heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de inhoud van de ITER Joint Implementation Agreement. Tijdens het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie in 2004, heeft Maria van der Hoeven, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zich actief ingespannen om de vastgelopen onderhandelingen over de locatie van ITER vlot te trekken. De voorstellen die toen werden gemaakt zullen nu deel uitmaken van de ITER-overeenkomst.
Het hoofd van het fusie-onderzoek in Nederland, prof. Niek Lopes Cardozo, heeft hoge verwachtingen van het ITER project: "ITER is de noodzakelijke stap tussen de huidige experimenten en de demonstratiereactor die elektriciteit aan het net gaat leveren. ITER is ook een heel interessant instrument om natuurkundig onderzoek mee te doen in omstandigheden die nergens anders ter wereld kunnen worden gemaakt. Maar in de eerste plaats moeten met ITER de laatste obstakels worden opgeruimd op weg naar commerciële fusie-energie."
Op weg naar kernfusie
ITER is een grootschalig internationaal wetenschappelijk en technologisch project met als doel om de volgende grote stap te zetten om kernfusie als schone, veilige en onuitputtelijke energiebron te ontwikkelen. De bouwkosten van ITER bedragen 4,7 miljard euro gedurende tien jaar, en een zelfde bedrag wordt voorzien voor twintig jaar bedrijf. Van de totale bouwkosten van ITER gaat naar verwachting ruim tachtig procent naar de industrie. Europa is wereldleider op het gebied van kernfusie – zowel wetenschappelijk als technologisch – en heeft een leidende rol in het project kunnen verwerven. Als gastland financiert Europa vijftig procent van de bouwkosten van ITER.
In Nederland loopt een aantal industriële partijen zich warm om aan het ITER-project deel te nemen. Bedrijven uit industrie en MKB, samen met de kennisinstellingen TNO, FOM en NRG, ontwikkelen op dit moment onderdelen voor de zogenaamde 'Upper Port Launcher' die zal worden gebruikt om het hete fusieplasma te verhitten en bij te regelen, en een 'Upper Port Viewer' die de omstandigheden in de fusiereactor kan registreren.
Op academisch gebied draagt Nederland aan het ITER-project bij met een ondersteunend onderzoeksprogramma. Dit wordt op twee locaties in Nederland uitgevoerd. Het FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen te Nieuwegein richt zich vooral op hete gasplasma's in de reactor en de wisselwerking daarvan met de reactorwand. NRG in Petten doet onderzoek naar geschikte materiaalsoorten voor de wanden van een fusiereactor.
In de aanloop naar het tekenen van het ITER-verdrag, neemt de interesse onder Nederlandse studenten voor kernfusie steeds meer toe. Prof. Lopes Cardozo: "De belangstelling is de laatste jaren werkelijk enorm gegroeid. Het college 'kernfusie als energiebron' aan de Technische Universiteit Eindhoven trekt recordaantallen studenten en ook het aantal Nederlandse studenten dat stages doet op Rijnhuizen, maar ook in de internationale fusie-onderzoekscentra, is zeer groot."
Kernfusie
Kernfusie is het proces waarbij lichte atoomkernen samensmelten tot zwaardere. Het is de energiebron van de zon en de sterren. Het wereldwijde fusie-onderzoeksprogramma is erop gericht om een fusie-elektriciteitscentrale te ontwikkelen die veilig en betrouwbaar is, ruim voorradige brandstof heeft, een minimale milieubelasting geeft en economisch rendabel is. ITER moet aantonen dat het mogelijk is om op industriële schaal fusie-energie op te wekken: een vermogen van 500 MW, een kwartier achter elkaar. De opvolger van ITER, DEMO, zal een prototype elektriciteitscentrale van 1000 MW (elektrisch) worden, die over 30 tot 35 jaar elektriciteit aan het net kan leveren. Fusie kan dan in de tweede helft van deze eeuw gaan voorzien in een groeiend deel van de wereldenergiebehoefte.
Meer informatie over het ITER-project en fusie-energie is te vinden op deze websites:
Nederlandstalige educatieve fusie-energie website: www.fusie-energie.nl/
De officiële website van ITER: www.iter.org/
www.efda.org/
Informatie over fusie van de Europese Commissie: the official website European Fusion Development Agreement
Informatie over de 'Fusion for Energy' organisatie
Meer informatie is te verkrijgen bij Amy Shumack, FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen, telefoon:(030) 609 69 99mailto:k@rijnh.nl