Vidi-subsidies voor oud-FOM-oio's en natuurkundigen
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft 83 jonge, excellente wetenschappers een zogeheten Vidi-subsidie toegekend. Hieronder zijn acht oud-FOM-oio's en drie natuurkundigen die hun aanvraag bij het Gebied Natuurkunde indienden. Elke onderzoeker krijgt in totaal maximaal 600.000 euro. Hiermee kan de wetenschapper vijf jaar lang een eigen onderzoekslijn ontwikkelen.
Oud-FOM-oio dr. Rick Bethlem gaat aan de Vrije Universiteit onderzoeken of de massa van het proton constant is. Hij gaat dit doen door uiterst precies de frequentie te meten waarmee protonen in ammoniak vibreren. Een verandering van de protonmassa leidt tot een verschuiving van deze frequentie.
Aan de Universiteit Twente gaat oud-FOM-oio dr.ir. Alexander Brinkman kijken naar teleportatie op een chip. Wanneer de eigenschappen van twee deeltjes gekoppeld zijn, dan levert het meten van het ene deeltje informatie op over de andere. De quantummechanica voorspelt, destijds tot ontsteltenis van Einstein, dat deze koppeling ook kan gelden voor deeltjes die ver van elkaar gescheiden zijn in ruimte-tijd. Hiermee wordt teleportatie mogelijk. Deze voorspelling wil Brinkman in dit onderzoek gaan toetsen voor elektronen op een chip. Daarbij zorgt een supergeleider voor paring (of: verbondenheid) tussen de elektronen. Als het lukt, dan is deze 'quantumcryptografie' in de toekomst een geheel veilige mogelijkheid om informatie over te dragen.
Dr. Rembert Duine (Universiteit Utrecht) gaat in een theoretisch onderzoek de mogelijkheden verkennen om met zogenaamde antiferromagnetische materialen de spin van het elektron te beïnvloeden. De spin van het elektron is het ingebouwd 'kompasnaaldje' van een elektron. Het vakgebied van de spintronica houdt zich bezig met het manipuleren en uitbuiten van deze eigenschap.
Quantummechanische verschijnselen in vaste stof zijn doorgaans alleen te bestuderen in geïsoleerde en diepgekoelde systemen. Diamant vormt hierop een uitzondering: het heeft unieke eigenschappen voor de opslag en bewerking van quantuminformatie bij kamertemperatuur. Aan de Technische Universiteit Delft gaat dr.ir. Ronald Hanson proberen de basisoperaties van quantumcommunicatie en quantumrekenen te demonstreren in diamant.
Quarks en gluonen zijn de fundamentele bouwstenen van kernmaterie. Bij normale temperatuur en druk zijn deze fundamentele deeltjes echter niet detecteerbaar, omdat de sterke kernkracht ze opsluit in protonen en neutronen. Alleen bij zeer hoge energie worden de quarks en gluonen bevrijd, zodat een nieuwe aggregatietoestand van fundamentele materie ontstaat: het quark-gluonplasma. In dit onderzoek gaat oud-FOM-oio dr.ir. Marco van Leeuwen aan de Universiteit Utrecht de Large Hadron Collider (LHC), die volgend jaar bij het Europese centrum voor deeltjesonderzoek (CERN) in bedrijf komt, eigenschappen zoals energiedichtheid en viscositeit van deze fundamentele materietoestand meten. Deze kennis kan ook inzicht geven in de ontwikkeling van het heelal kort na de oerknal.
Oud-FOM-oio dr. Allard Mosk gaat aan de Universiteit Twente lasers focusseren in ondoorzichtig weefsel. Laserlicht heeft veel toepassingen in de industrie en geneeskunde omdat het sterk gefocusseerd kan worden. In ondoorzichtige materialen zoals papier of huid belemmert verstrooiing dit focusseren. Mosk gaat een zelflerende laser opbouwen, die zijn bundel aan zelfs de sterkste verstrooiing aanpast, en steeds scherp focusseert. Hiermee kan hij cellen belichten die in ondoorzichtig weefsel verborgen liggen, om ze zichtbaar te maken, en om kwaadaardige cellen uit te schakelen.
Aan de Technische Universiteit Delft gaat oud-FOM-oio dr.ir. Erik Offerman onderzoek doen naar vuurvast staal. Hij gebruikt hiervoor een Europese supermicroscoop. Deze kan een doorbraak forceren in de ontwikkeling van vuurvast staal door de vorming van levensreddende nanodeeltjes in brandend staal te visualiseren.
Dr. Marieke Postma (FOM-Instituut voor Subatomaire Fysica NIKHEF in Amsterdam) gebruikt het heelal als laboratorium in een theoretisch onderzoek. Het vroege heelal is een uniek laboratorium: de energieën van deeltjes net na de oerknal is veel hoger dan deeltjesversnellers op aarde ooit kunnen bereiken. Postma gaat proberen de wetmatigheden van de hoge-energiefysica te ontrafelen door hun effect op de kosmische achtergrondstraling te bestuderen.
Ook oud-FOM-oio dr. Niels Tuning (NIKHEF) houdt zich bezig met het heelal, maar dan met het vroegste begin. Een fractie van een seconde na de oerknal was ons heelal zeer heet en klein, maar ook democratisch: alle soorten deeltjes werden gelijk behandeld, en een allesomvattende kracht bepaalde de onderlinge wisselwerking. Zo is een direct gevolg van deze symmetrie dat de elektrische lading van een quark precies 1/3 is van die van een elektron. Dit onderzoek speurt naar directe sporen van deze allesomvattende theorie met het LHCb-experiment bij de nieuwe deeltjesversneller LHC bij CERN in Genève.
Aan de Universiteit van Amsterdam gaat oud-FOM-oio dr. Sander Woutersen onderzoeken hoe eiwitten zich oprollen. Om biologisch actief te worden, rollen eiwitmoleculen zichzelf op van lange één-dimensionale ketens tot goed gedefinieerde, compacte drie-dimensionale structuren. Voor dit onderzoek filmt hij dit proces op moleculaire schaal, waarbij hij ultrakorte laserpulsen als belichting zal gebruiken.
Oud-FOM-oio dr. Alex Yanson gaat aan de Universiteit Leiden de oppervlaktes van katalysatoren bestuderen. Met de scanning tunneling microscoop gaat Yanson op atomair niveau volgen wat er bij reacties gebeurt. Door zo per reactie de actieve plaatsen te identificeren kunnen we uiteindelijk betere katalysatoren ontwerpen. Yanson won in 2002 de Andries Miedema-Prijs van FOM.
De Vidi-subsidie is bestemd voor onderzoekers die na hun promotie een aantal jaren onderzoek op postdocniveau hebben verricht. De wetenschappers hebben daarbij vernieuwende ideeën gegenereerd en deze succesvol zelfstandig tot ontwikkeling gebracht. De subsidie biedt hun de mogelijkheid een eigen vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen en één of meer onderzoekers aan te stellen.
Het volledige bericht is te lezen op de website van NWO