Delfts 'nanomuurtje' cruciaal voor Herschel ruimtetelescoop
In de Europese ruimtetelescoop Herschel zit een cruciaal stukje Delftse technologie, waarvoor door FOM gefinancierd onderzoek de grondslag heeft gelegd. Diep in de grote telescoop zitten twee 'muurtjes' van slechts twee nanometer dik, gemaakt door het Kavli Institute of Nanoscience van de TU Delft. Deze extreem kleine nanomuurtjes vormen het hart van de sensoren waarmee wetenschappers de gigantische sterrenstelsels in de ruimte gaan bestuderen. De lancering van de Europese ruimtetelescoop Herschel staat gepland voor donderdag 14 mei, om 15.12 uur. 'Herschel kijkt niet naar het licht van de sterren, maar naar infrarode straling van het stof tussen de sterren. De telescoop kan daardoor zien welke stoffen er in de ruimte voorkomen, bijvoorbeeld water. Omdat sterrenstof de basis is voor de vorming van sterren en planeten, is dat belangrijk onderzoek', zegt professor Teun Klapwijk van het Kavli Institute of Nanoscience. Professor Klapwijk is bij FOM werkgroepleider en programmaleider van het FP95 ERANET NanoScience programma.
Schop
Het waarnemen van de infraroodstraling door een telescoop is niet zo eenvoudig als het kijken naar zichtbaar licht, het vraagt om bijzonder hoogwaardige technologie en geavanceerde sensoren. De sensoren van de telescoop 'zien' de de straling uit de ruimte door gebruik te maken van 'tunneling', een fenomeen uit de kwantummechanica. Delftse wetenschappers bouwden een muurtje van twee nanometer dik tussen twee supergeleidende materialen. 'Normaal kunnen elektronen niet door dat muurtje heen, maar als er een stralingsdeeltje uit de ruimte op de sensor valt, krijgt een elektron in de supergeleider spreekwoordelijk een schop onder de kont. Met behulp van de energie van het ruimtedeeltje kan een elektron dan opeens wel door de Delftse nanomuur', aldus Klapwijk.
'Uit wat er wel en niet door onze nanomuur komt kunnen wetenschappers heel veel informatie halen over bijvoorbeeld de ijle gaswolken in de ruimte. Het is een fascinerend gevoel dat zoiets extreem kleins cruciaal is bij het onderzoek aan gigantisch grote sterrenstelsels.'
HIFI
Aan boord van de ESA-telescoop Herschel zijn drie instrumenten. De Delftse technologie zit in HIFI, het instrument dat is ontwikkeld onder leiding van het Nederlandse ruimteonderzoeksinstituut SRON. Voor twee van de waarneemgebieden van HIFI, ontwikkelde het Kavli Institute of Nanoscience de nanomuurtjes (officieel: supergeleidende tunneljuncties).
De Herschel ruimtetelescoop wordt gelanceerd vanuit Frans-Guyana, met hulp van een Ariane-5 draagraket. Aan boord van de raket zit ook de ruimtetelescoop Planck.
Noot voor de redactie:
De lancering van de Herschel ruimtelescoop is op 14 mei rechtstreeks te volgen vanuit Space Expo in Noordwijk. Het programma begint om 14.00 uur. Media kunnen zich voor het evenement aanmelden bij Rosita Suenson, ESA/ESTEC, tel 071 - 565 30 06.
Het is altijd mogelijk dat een lancering wordt uitgesteld. ESA adviseert daarom voor vertrek van huis te bellen met hun informatienummer 071 - 565 80 16.
Foto- en videomateriaal kunt u vinden op www.esa.int/herschel.
Voor meer informatie:
Prof. Teun Klapwijk, Kavli Institute of Nanoscience TU Delft, 015 - 278 59 26.