Spinozapremie 2011 voor Erik Verlinde en Heino Falcke
FOM-werkgroepleider prof.dr. Erik Verlinde en prof.dr. Heino Falcke hebben zojuist de NWO-Spinozapremie 2011 gekregen. Zij krijgen elk 2,5 miljoen euro te besteden aan onderzoek naar keuze. De premie is de hoogste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap.
Prof.dr. Erik Verlinde (1962), FOM-werkgroepleider en hoogleraar in de theoretische fysica aan de Universiteit van Amsterdam, onderzoekt de bouwstenen van het heelal. Hij is een internationaal gevierd expert in de snaartheorie, een theorie die de zwaartekracht en de kwantummechanica samenvoegt. De referenten typeren Verlinde als creatief, vindingrijk en ambitieus.
Topper
Verlinde heeft een viertal grote doorbraken op zijn naam staan. Als jonge promovendus behaalde Verlinde wereldfaam met zijn Verlinde-formule. Deze formule wordt inmiddels veel gebruikt door natuurkundigen en wiskundigen. Samen met zijn tweelingbroer Herman, met Edward Witten en met Robbert Dijkgraaf stelde Verlinde de Witten-Dijkgraaf-Verlinde-Verlinde-vergelijkingen op. Snaartheoretici gebruiken deze vergelijkingen bij hun berekeningen. In 2000 ontwikkelde Verlinde de Cardy-Verlinde-formule en onlangs baarde Verlinde opzien met zijn theorie om de zwaartekracht te verklaren. Verlinde stelt dat zwaartekracht geen fundamentele kracht is, maar samengesteld is uit andere krachten. Als de zwaartekrachtstheorie van Verlinde klopt, heeft dat grote gevolgen voor ons denken over het universum en zijn ontstaansgeschiedenis.
De New York Times interviewde hem al als nieuw fenomeen onder de theoretici van de natuurwetten in het heelal. Volgens ScienceGuide was Verlinde zó gedurfd en origineel in zijn denken over natuurkunde, dat hij Newton hoopt te verbeteren. Verlinde stond in 2010 in de ScienceGuide Top 10 op de zevende plaats, als één van drie jonge hoogleraren die in hun vakgebied nu al als toppers gelden. In 2010 kreeg hij ook ERC Advanced Grant en was hij met collega's succesvol met een onderzoeksvoorstel in de FOM-Projectruimte. En nu volgt de hoogste Nederlandse wetenschapsprijs.
Snaartheorie op weg naar bewijskracht
Verlinde is bij FOM programmaleider van het FOM-programma 'A string theoretic approach to cosmology and quantum matter', dat in 2010 van start ging. In dit programma richten de onderzoekers zich op verschillende openstaande wetenschappelijke vragen, zowel over de kosmische achtergrondstraling als over onbegrepen toestanden van materie, waarop juist de snaartheorie als enige theorie een sluitend antwoord kan geven. Destijds gaf Verlinde commentaar: "Door deze toekenning is er een reële kans dat de volgende echte grote doorbraak, waarmee snaartheorie definitief zijn waarde zal bewijzen, in Nederland zal plaatsvinden."
Loopbaan
Erik Verlinde studeerde natuurkunde aan de Universiteit Utrecht. Hij deed zijn promotieonderzoek in de Utrechtse groep van Bernard de Wit en Nobelprijswinnaar Gerard ‘t Hooft. Na zijn promotie in 1988 vertrok Verlinde voor enkele jaren naar Princeton, het meest vooraanstaande instituut in zijn vakgebied. In 1993 trad Verlinde toe tot de permanente staf van CERN. De Universiteit Utrecht benoemde Verlinde in 1996 tot hoogleraar natuurkunde. In 1999 volgde een hoogleraarsbenoeming aan de Princeton University. In 2003 werd Verlinde hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam.
Heino Falcke
Astrodeeltjesfysicus prof.dr. Heino Falcke (1966) is hoogleraar radioastronomie en astrodeeltjesfysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij doet baanbrekend onderzoek naar een van de meest mysterieuze verschijnselen van het heelal: zwarte gaten. Heino Falcke werkt aan de grens van zijn vakgebied en daarmee tevens aan de grenzen van het heelal. Falcke is een veelzijdig onderzoeker. Hij is een toonaangevend theoreticus en doet experimenteel onderzoek op het gebied van de astrodeeltjesfysica en astrofysica. Dit is een unieke combinatie. Daarnaast houdt hij zich bezig met het ontwikkelen van onderzoekinstrumenten.
In 2004 slaagde zijn groep erin om metingen te doen vlakbij de rand van het extreem zware zwarte gat in het centrum van ons melkwegstelsel. Vier jaar eerder voorspelde hij al dat dit mogelijk zou zijn. In de komende jaren hoopt hij met dezelfde meetmethode de randen van dat zwarte gat in beeld te brengen.
Astrodeeltjesfysica
Falcke is een van de initiatiefnemers van LOFAR, een revolutionaire radiotelescoop die bestaat uit honderden kleine antennes, die – samengevoegd – hun meetbereik enorm uitbreiden. Falcke speelt tevens een sleutelrol in de ontwikkeling van SKA (Square Kilometre Array), een vierkante kilometer vol met telescopen die moet gaan verrijzen op het zuidelijk halfrond. De radioastronoom bestudeert de door planeten, sterren en melkwegstelsels uitgezonden straling. De architectuur van objecten in het heelal kan op die manier zichtbaar worden gemaakt.
Spinoza
De NWO-Spinozapremie is de hoogste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap. NWO kent de prijs toe aan Nederlandse onderzoekers die tot de absolute top van de wetenschap behoren. De wetenschappers ontvangen de prestigieuze premie voor hun voortreffelijk, baanbrekend en inspirerend onderzoek. De laureaten zijn internationaal vermaard en weten jonge onderzoekers te inspireren. Zij krijgen elk 2,5 miljoen euro te besteden aan onderzoek naar keuze.
Meer informatie
Meer informatie over de Spinozapremie vindt u op:
www.nwo.nl/spinozalaureaten (foto's, juryrapporten, overzichten). De foto's zijn vrij te gebruiken bij berichtgeving over de Spinozapremies. Bronvermelding: NWO/ Arie Wapenaar
www.nwo.nl/spinoza (informatie over de procedures)
www.spinoza.tv (compilatie bekendmaking Spinozapremies en andere filmpjes)
Bekijk hier een filmpje van Scienceflash over het werk van Verlinde.