Nieuwe theorie over de regulering van energieoverdracht tussen moleculen
Een analogie tussen wetenschap en een romantisch diner
Wetenschappers van de Technische Universiteit Denemarken, de Universiteit Twente en de Stichting FOM hebben een oud wetenschappelijk geschil beslecht over de vraag of de energieoverdracht tussen twee moleculen nu wel of niet afhangt van hun nano-omgeving. Ze zijn erachter gekomen dat een vlakke spiegel dicht bij een moleculenpaar de energieoverdrachtssnelheid nauwelijks beïnvloedt, terwijl deze wel grote invloed heeft op het licht dat door een enkel molecuul wordt uitgezonden. Alleen spiegels die op dezelfde afstand stonden als de moleculen van elkaar, hadden invloed op de energieoverdracht. Het werk van de onderzoekers is relevant voor toepassingen binnen verlichting, nanodetectie, fotosynthese, fotovoltaïsche systemen en quantuminformatieverwerking. De resultaten zijn gisteren gepubliceerd in het vooraanstaande Brits-Duitse vakblad New Journal of Physics.
Er wordt veel gediscussieerd over de vraag of de snelheid waarmee energie overgedragen wordt van het ene geëxciteerde molecuul naar een tweede molecuul dat daar dichtbij ligt, beïnvloed kan worden door de nanofotonische omgeving van de moleculen aan te passen. De spontane emissie van één enkel molecuul (of een andere lichtbron) hangt sterk samen met zijn nanofotonische omgeving. Het beheersen van de omgeving is mogelijk met behulp van zogeheten metamaterialen, fotonische kristallen, of zelfs met een vlakke spiegel. Uit eerdere studies naar de energieoverdracht tussen twee moleculen kwamen soms sterke effecten naar voren, maar soms ook matige of helemaal geen effecten, van de nano-omgeving, wat verwarring gaf onder theoretici en experimentele onderzoekers.
Romantisch diner
Eerste auteur dr. Martijn Wubs (Technische Universiteit Denemarken) gebruikt een analogie om het probleem uit te leggen: "Wanneer je iemand leuk vindt dan kan een etentje in een romantisch restaurant helpen om echt verliefd te worden. De romantische omgeving zou ook wel eens de belangrijkste reden kunnen zijn om verliefd te worden, maar zoals bekend zijn zulke gevoelszaken moeilijk te interpreteren en te begrijpen. Voor de vergelijkbare situatie van energieoverdracht tussen twee 'verliefde' moleculen zijn we er nu in geslaagd de invloed van hun omgeving te begrijpen."
Nieuw model om de waarnemingen te verklaren
Vier jaar geleden was het Deens-Nederlandse team betrokken bij een experimenteel onderzoek dat aantoonde dat de energieoverdrachtssnelheid bij een moleculenpaar onafhankelijk is van de zogeheten lokale optische toestandsdichtheid van hun nanofotonische omgeving (in tegenstelling tot de emissie van een enkel molecuul die wel afhangt van deze toestandsdichtheid). Het vormde een uitdaging voor theoretici om deze waarnemingen te verklaren. Ze besloten om het meest eenvoudige modelsysteem waarin alle essentiële onderdelen van de experimenten aanwezig waren te onderzoeken. "Met het modelsysteem konden we de exacte wiskundige formule afleiden en daaruit onderbouwde conclusies trekken", vertelt FOM-groepsleider prof.dr. Willem Vos (Universiteit Twente). "We hebben een wiskundige formule gevonden die aantoont dat de energieoverdrachtssnelheid juist onafhankelijk is van de lokale toestandsdicht van de nanofotonische omgeving. Verrassend genoeg is zo’n simpele formule nog niet eerder afgeleid."
Extra controle
Om te controleren of ze hun conclusie niet te snel hadden getrokken, hebben de onderzoekers ook een theorie afgeleid waarin ze het uitgangspunt hadden dat de overdrachtssnelheid afhankelijk is van de nanofotonische omgeving. Deze theorie bevestigde hun conclusies. Vos legt uit: "Energieoverdracht wordt niet beïnvloed door licht in de gewone zin - een elektromagnetische golf met de vorm van een sinusgolf. De moleculen bevinden zich veel dichter bij elkaar dan de golflengte van licht, vandaar dat licht dat door het ene molecuul wordt uitgezonden nog geen sinusgolf heeft gevormd voordat dit bij het tweede molecuul aankomt. Hierdoor treedt er geen nano-lichteffect op de energieoverdrachtssnelheid op. Maar de moleculen 'voelen elkaar' wel door de Coulombkracht die tussen moleculaire ladingen optreedt."
Vlakke spiegel
Het lijkt er misschien op dat er geen manier is om de energieoverdrachtssnelheid tussen twee moleculen te reguleren, maar de Coulombkracht biedt een uitweg. Vos: "We hebben ontdekt dat de energieoverdrachtssnelheid sterk wordt beïnvloed door twee moleculen dicht bij een spiegel te plaatsen, op nano-afstanden die vergelijkbaar zijn met de afstand tussen de moleculen.*) Het lijkt erop dat het moleculaire liefdespaar sneller verliefd kan worden wanneer ze zo dicht bij een spiegel zijn dat ze zichzelf eerst zien voordat ze hun partner zien. Dankzij het nano-Coulombeffect, worden ze niet afgeleid door de rest van de wereld en kunnen ze zich beter richten op hun partner."
Volgens de onderzoekers kan hun nieuwe inzicht in het reguleren van energieoverdracht worden gebruikt voor het precies meten van de afstand tussen moleculen die verder uit elkaar liggen, voor het manipuleren van quantuminformatie tussen twee nabijgelegen quantumdots, voor verbeterde biosensoren en voor fotovoltaïsche toepassingen.
*) In tegenstelling hiermee oefent een spiegel bij de spontane emissie door een enkel molecuul op veel grotere afstanden, in de orde van grootte van de golflengte van licht, invloed uit.
Team
Het onderzoek is uitgevoerd door dr. Martijn Wubs, Department of Photonics Engineering, Technische Universiteit Denemarken (DTU), in Lyngby, en door FOM-werkgroepleider prof.dr. Willem Vos van de Complex Photonic Systems (COPS) leerstoel aan het MESA+ Instituut voor Nanotechnologie, Universiteit Twente. Het artikel was een samenwerking op afstand, omdat het bewerkt werd via een online bewerkingsprogramma, aangevuld met veelvuldige besprekingen via Skype.
Het onderzoek is gefinancierd door de Deense Raad voor Onafhankelijk Onderzoek, de Deense Nationale Onderzoeksfederatie, de Villum Foundation, en door het Vrije FOM-programma 'Stirring of Light!' dat wordt ondersteund door de Stichting FOM, NWO en Technologiestichting STW.
Referentie
Martijn Wubs and Willem L. Vos, Förster resonance energy transfer rate in any dielectric nanophotonic medium with weak dispersion, New Journal of Physics 18, 053037 (2016). U kunt ook kijken op www.complexphotonicsystems.com.
Meer informatie
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:
Dr. Martijn Wubs, (045) 452 56 374
Prof.dr. Willem Vos, (053) 489 53 88
Joost Bruysters (persvoorlichter Universiteit Twente)