FOM-werkgroepleider Ben Feringa wint Nobelprijs voor de Scheikunde

Ben Feringa is werkzaam aan de Rijksuniversiteit Groningen, en hij is FOM-werkgroepleider. FOM feliciteert Feringa van harte met deze geweldige prestatie.

Ben Feringa
Feringa promoveerde in 1978 in Groningen. Na enkele jaren bij Shell gewerkt te hebben, keerde hij in 1988 terug naar de Rijksuniversiteit Groningen als hoogleraar organische chemie. Feringa is vicevoorzitter van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Ook is hij voorzitter van het gebiedsbestuur NWO Chemische Wetenschappen.

Moleculaire nanomachines
De drie nobelprijswinnaars hebben 's werelds kleinste machines ontworpen en gemaakt: moleculaire nanomachines . Dat wil zeggen dat ze moleculen hebben ontwikkeld die gecontroleerd kunnen bewegen. De moleculen kunnen daardoor een taak uitvoeren. Het nobelprijscomité wijst erop dat het verkleinen van technologie kan leiden tot een technische revolutie. De Nobel-laureaten hebben "chemie naar een nieuwe dimensie gebracht", aldus het comité.

De weg naar nanomachines
Jean-Pierre Sauvage zette in 1983 de eerste stap naar een moleculaire machine, toen hij twee ringvormige moleculen wist te verweven tot een ketting. De moleculen zaten niet vast met behulp van covalente bindingen, maar doordat ze mechanisch aan elkaar gelinkt waren. Dat leverde meer bewegingsvrijheid op, een vereiste voor moleculaire machines.

Fraser Stoddart wist vervolgens, in 1991, een moleculaire ring op een moleculaire as te plaatsen. De ring was vrij om over de as te bewegen. Dat leidde tot onder andere tot de ontwikkeling van een moleculaire lift, een moleculaire spier en een moleculaire computerchip.

Ben Feringa wist vervolgens het ultieme doel te bereiken: in 1999 maakte hij de eerste moleculaire motor. Hij ontwierp een continu draaiend moleculair rotorblad. De moleculaire motors zijn verrassend sterk: met de motortjes kon Feringa een glazen cilinder roteren die 10.000 keer zo groot was als de motors zelf.

Toepassingen
"[Feringa's] ontdekking in 1999 van de 'moleculaire motor', een door licht voortgedreven roterende molecuul, wordt algemeen als een doorbraak van wereldformaat aangemerkt", schrijft de Rijksuniversiteit Groningen. "De potentiële toepassingen van dit concept zijn even talrijk als spectaculair. Bijzonder tot de verbeelding sprekend is het idee dat moleculaire motoren zich via de bloedbaan voortbewegen om geneesmiddelen met grote precisie naar tot op heden ontoegankelijke plaatsen in het menselijk lichaam te transporteren."

Meer informatie:
- Feringa over elektrisch aagedreven nanovoertuigen
- Feringa in tv-programma Labyrint over de nanomotor (vanaf 2.04)
- Feringa op Radio 1 over nanomotors
- Feringa bij BNR Nieuwsradio over de nano-auto
- FOM-nieuwsbericht uit 2011: Moleculaire motor fungeert als schakelknop voor enantiomeer-selectieve reacties
- FOM-nieuwsbericht over UVA-onderzoek naar nanomachines: Water blijkt ideaal smeermiddel voor nanomachines