FOM-prijzen voor valorisatie en beste natuurkundeproefschrift

De verschillende FOM-prijzen worden uitgereikt op 17 januari 2017 tijdens het jaarlijkse, landelijke natuurkundecongres Physics@Veldhoven. De winnaars ontvangen behalve hun prijs ook een PR-pakket, met onder andere een mediatraining van Science on Air.

FOM Valorisatie Prijs
Om kennisbenutting van fysisch onderzoek te stimuleren, reikt Stichting FOM jaarlijks de FOM Valorisatie Prijs van 250.000 euro uit aan een Nederlandse fysicus (of groep van fysici) die resultaten uit het eigen onderzoek op succesvolle wijze tot nut voor de maatschappij heeft weten te maken. De prijs voor 2016 gaat naar prof.dr. Ekkes Brück, hoogleraar fundamentele aspecten van materialen en energie aan de TU Delft. De selectiecommissie waardeert dat hij, naast de hoge wetenschappelijke kwaliteit van zijn werk, een duidelijke visie heeft over de toepasbaarheid van dat werk, en daarvan ook de industrie weet te doordringen. 

"Als je wilt dat je onderzoek niet alleen gewaardeerd wordt door je directe peers, moet je wel de boer op met je ideeën", zegt Brück die baanbrekend, fundamenteel onderzoek doet naar magnetocalorische materialen. "Grappig genoeg onderzocht ik materialen in eerste instantie met een heel ander doel, namelijk het vinden van goede elektronische eigenschapen voor efficiënte dataopslag. We vonden rare eigenschappen in een bepaalde groep materialen, die heel geschikt bleek voor toepassing in een warmtepomp. Zo kwam ik op het pad van de magnetocalorische materialen." 

Het juryrapport roemt de vasthoudendheid van de Delftse hoogleraar in het realiseren van toepassingen voor deze materialen, onder andere in revolutionaire koeltechnologieën, in efficiëntere warmtepompen en voor de opwekking van elektriciteit uit laagcalorische warmte. "De hele industriële keten is belangrijk als je nieuwe materialen wilt gebruiken in een beter eindproduct. Dat vond ik erg interessant", aldus Brück. Hij waardeert dat FOM valorisatie-inspanningen op deze manier beloont: "Ik ben natuurlijk zelf blij dat ik de Valorisatieprijs heb gekregen, maar vind de prijs zelf ook bijzonder. Die waardering voor toepassing van wetenschap zie je niet veel."

FOM Valorisatiehoofdstuk Prijs
Om promovendi aan te moedigen een hoofdstuk in hun proefschrift te wijden aan valorisatieaspecten van hun onderzoek, heeft FOM de Valorisatiehoofdstuk Prijs van 5.000 euro ingesteld. Dit jaar gaat de prijs naar dr. Slava Medvedev, die op 4 november 2015 cum laude is gepromoveerd aan de Universiteit Twente. Hij deed onderzoek naar reflecterende multilaag optieken voor EUV-straling onder leiding van prof.dr. Fred Bijkerk. In zijn valorisatiehoofdstuk beschrijft Medvedev werkbare oplossingen voor het zuiveren van EUV-licht, die inmiddels door de industrie worden toegepast . Volgens de selectiecommissie scoort hij hoog op realiteitsgehalte en inzet en heeft hij ook oog voor minder voor de hand liggende toepassingen, zoals het belang van onderzoek naar zonneactiviteit voor een beter begrip van het klimaat.

Passend bij zijn duidelijke ideeën over valorisatie, werkt Medvedev sinds zijn promotie op het snijvlak tussen wetenschap en industrie. "Ik was verrast door de prijs, omdat ik niet eens wist dat ik was genomineerd", vertelt hij. "Maar ik heb persoonlijk wel een duidelijke voorkeur voor praktische wetenschap. Voor mij zijn mogelijke toepassingen een belangrijke aanjager voor wetenschappelijk onderzoek."

FOM Natuurkunde Proefschriftprijs
Om hoogwaardig wetenschappelijk onderzoek door jonge onderzoekers te belonen heeft FOM in 2010 de jaarlijkse FOM Natuurkunde Proefschrift Prijs ingesteld. Winnares dr. Julija Bagdonaitė schreef dit jaar het beste natuurkundige proefschrift en wint daarmee een bedrag van 10.000 euro. Bagdonaité promoveerde cum laude op 7 april 2015 aan de VU bij prof. Wim Ubachs en prof. Lex Kaper. Ook voor haar kwam de prijs als een verrassing. "Ik wist niet van mijn nominatie", zegt Bagdonaitė. "Het is geweldig hoe mijn promotor altijd een stap extra doet voor zijn projecten."

Voor haar proefschrift, 'Search for a variation of the proton-electron mass ratio from molecular hydrogen and methanol', onderzocht Bagdonaitė op verschillende manieren hoe constant de proton-elektron-massaverhouding is in het universum. Zij toonde aan dat deze fundamentele natuurconstante al miljarden jaren lang constant is en ook niet varieert in zwaartekrachtsvelden. De selectiecommissie roemt de originaliteit van het onderzoek waarin Bagdonaitė een veelheid aan technieken en concepten combineert uit de astrofysica, fundamentele fysica en moleculaire fysica. Behalve het inleidende hoofdstuk, zijn alle hoofdstukken op zichzelf staande, wetenschappelijke artikelen, waarvan er één in Science en drie in Physical Review Letters zijn gepubliceerd.

Ondanks die hoge wetenschappelijke kwaliteit, heeft Bagdonaitė de wetenschap verlaten om te gaan werken in de technologie-industrie van Silicon Valley. Momenteel werkt ze als data-analist bij Facebook. "Ik gebruik applied machine learning voor het oplossen van big data-problemen", vertelt ze. "Er is in de technologiesector veel waardering voor mensen met een wetenschappelijke achtergrond. Ook als ik in de toekomst niet terugkeer naar de wetenschap, hoop ik via innovaties in deze sector toch bij te dragen aan het vergroten van onze kennis."

Contactinformatie
Jeroen van Houwelingen (FOM Valorisatie Prijs en Valorisatiehoofdstuk Prijs), (030) 600 12 17
Dorien Kool (FOM Natuurkunde Proefschrift Prijs), (030) 600 12 22